تحقیق در دین

سلسله مباحث دفاعیاتی پیرامون نبوّت حضرت محمّد(ص)

تحقیق در دین

سلسله مباحث دفاعیاتی پیرامون نبوّت حضرت محمّد(ص)

اختلاف مصاحف و شبهه تحریف



پرسش:

 

 بین مصاحفی که عثمان به شهرهای مختلف فرستاده است، اختلافاتی وجود دارد، آیا این نشانگر این است که حتی در زمان یکسان سازی مصاحف هم، بین مسلمانان بر سر محتوای قرآن اختلاف وجود داشته است؟

 

پاسخ:

 

گرچه مسلمانان از ابتدا در برخی از مسائل مربوط به قرآن اختلاف داشتند و اساسا همین اختلافات انگیزه ای برای توحید و یکسان سازی مصاحف توسط عثمان شد. اما اختلاف مصاحف عثمانی، ربطی به اختلاف مسلمانان ندارد. زیرا هدف عثمان، توحید مصاحف بود و قصد داشت از این یک مصحف واحد، نسخه هایی را به مراکز مهم اسلامی همچون شام و کوفه و ...بفرستد و لذا اختلافاتی هم که وجود دارد به سبب سهو و اشتباه کاتبان و عدم مقابله دقیق نسخه ها است.

 

 

پرسش:

 

  علمایی از اهل سنت معتقدند که این اختلافات امرى حساب شده بوده و نباید آن را معلول اشتباه کاتبان قرآن در دوره عثمان دانست. به عنوان مثال زرقانى در توجیه اختلافات مى‏نویسد:«مصاحفى که عثمان به نقاط مختلف فرستاد مشتمل بر حروف هفتگانه- به همانگونه که نازل شده بود- در نسخه‏هاى مختلف نوشته شد، زیرا در هیچ روایتى وارد نشده که عثمان به نویسندگان دستور بدهد که قرآن را براساس یک حرف بنویسند و شش وجه دیگر را فرو گذارند»[1]

 

  آیا چنین ادعایی می تواند صحیح باشد؟

 

پاسخ:

 

  خیر، در نقد این دیدگاه باید گفت: این مطالب از ادعاهایى است که در اثبات آنها دلائل محکمى وجود ندارد و به عکس در نقض آنها شواهد متعددى در کتب علوم قرآنى وارد شده است که نشان مى‏دهد نسخه ‏هاى مصاحف عثمان قبل از تصحیح نهایى و مقابله با یکدیگر به مراکز مختلف فرستاده گشت.

 

 

  در این مورد ابن ابى داود از قول مغیره نوشته است:

 

  «برخى از شامیان مى‏گفتند: مصحف ما و مصحف اهل بصره از مصحف کوفیان صحیح تر است، زیرا وقتى عثمان دستور داد که مصحفها را بنویسند، مصحفى که براى کوفه تهیه کرده بودند، بر مبناى قرائت عبد الله بود و قبل از آنکه این مصحف با سایر نسخه‏ها مقابله شود براى آنها فرستاده شد. اما مصاحفى که براى شام و بصره تهیه شده بود، پس از مقابله فرستاده شد.»[2]

 

  با این تجزیه و تحلیل روشن مى‏گردد که:«اختلاف بین مصحف هاى شهرهاى مختلف دلیل بر سهل‏ انگارى در امر مقابله نسخ و حصول اطمینان از صحت آنهاست»[3]

 

 

پرسش: قرآن فعلی در دست مسلمین است، مطابق با کدام مصحف عثمانی است؟

 

پاسخ:

 

آیت الله معرفت در کتاب التمهید متذکر شده که:«مصحفنا الیوم یتوافق- أکثریا- مع مصحف الکوفة سوى مواضع نرمز إلیها فی الجدول التالی»[4]

 

«مصحف کنونی ما، در بیشتر موارد با مصحف کوفه هماهنگ است جز مواردی که در جدول ذیل، مشخص می‏کنیم.»

 

  طبق جستجویی که در منابع علوم قرآنی داشتیم به علت این هماهنگی تصریح نشده است. اما ممکن است علت آن این امر باشد که عثمان براى ایجاد وحدت قرائت با هر قرآنى که به شهرها مى‏فرستاد یک قارى آشنا به قرائت اصلى قرآن، همراه مى‏کرد که این قارى همان کار علائم اعراب را انجام مى‏داد. با قرآن کوفه عبد الرحمن بن سلمى، را همراه نمود. عبدالرحمن سلمی که خودش شاگرد حضرت علی (ع) است، استاد عاصم (یکى از قراء سبعه ) است. و قرائت رایج کنونى قرائت عاصم به روایت حفص است‏، و لذا ممکن است علت هماهنگی مصحف کنونی با مصحف کوفه هماهنگی قرائت کنونی با قرائت قاری مصحف کوفه باشد.

 

  با پذیرش این احتمال وجه برتری مصحف کوفه نیز روشن می شود. زیرا قرائت مصحف کنونی با قرائت قاری مصحف کوفه منطبق است. قاری کوفه و شاگردان وی نیز التزام به قرائت روایت متواتر بین مسلمانان داشتند.

 

 

پرسش: آیا اختلاف مصاحف، نشانگر تحریف در قرآن است؟

 

پاسخ: خیر، زیرا:

 

 اوّلاً ما می دانیم که قرآن امروزی ما، با قرائت عموم مسلمین مطابقت داشته است و این سهو و خطاها که از سوی کاتبان روی می داده است، در قرائت عموم راه نداشته است و اگر افرادی در این قرائت چیزی را خطا می خواندن در تطبیق با قرائت عموم این خطا برطرف می شده است،

 

 

 و ثانیاً اگر هم تمام این مصاحف به یک اندازه معتبر می بودند، اختلافات بین آنها، اختلافاتی جزئی است و باعث نمی شود که ما از یک مصحف چیزی بفهمیم و از مصحفی دیگر، چیزی دیگر. در زیر به مواردی از این اختلافات، که از سوی برخی منتقدین مسیحی مطرح شده است، می پردازیم:

 

مورد اوّل: در احزاب:6، در برخی قرآنها ها بعد از امهاتهم، "و هو اب لهم" اضافه شده است. این جمله بنا بر قرائت مشهور از قرآن نیست، که این امر به راحتی با تحقیق در نسخ کهن قرآن، قابل بررسی است و عبارتی توضیحی است که قاری اضافه کرده است، ولی اگر از قرآن هم باشد، کم شدن آن به معنای قرآن ضربه نمی زند، زیرا اگر پیامبر پدر فرض شده، برای این بوده که لزوم اطاعت و حرمت ایشان را برساند، جمله "النبی اولی بالمؤمنین من انفسهم" این معنا را به طور کامل می رساند. از این رو بعید نیست جمله "و هو اب لهم" جمله تفسیری بوده که بعضی آن را از قرآن تصور کرده اند، که البته جزء قرائت متواتر بین مسلمین هم نیست.

 

 

مورد دوم:  در مورد سوره ص آیه 23، نیز همین نویسنده ادعا می نماید: «در برخی نسخه ها به جای تِسعون، کلمه تِسعَتون نوشته شده است». حال چند نکته جالب:

 

  اولاً هم حفص و هم ورش، آنرا تسعون تلفّظ می کنند، پس جهان اسلام بر تلفّظ تسعون اتّفاق دارد! و برای من مشخص نیست این نسخه که ادّعا می شود، در کجاست!

 

  ثانیاً بنده تسعتون را در چند لغتنامه جستجو کردم و آنرا نیافتم. همچنین معنی تسعتون را از چندین عرب پرسیدم. برخی از آنها می گفتند که برای بار اوّل است که چنین کلمه ای را می بینند! بقیه گفتند باید به معنای تسعون باشد. در برخی متنهای عربی هم در قالب شوخی آمده است و به نظر می رسد هدف تلفّظ غلط یک کلمه برای خنده باشد، درست مثل همان هفلش تا پلنگ و شیش تای خودمان!

 

  ثالثاً حتی اگر تسعتون عبارتی درست باشد و معنایش با تسعون فرق داشته باشد، در کل معنای آیه را عوض نمی کند. برادری از برادرش شکایت کرده است که خودش یک گوسفند دارد و برادرش تعداد بیشتری گوسفند دارد(خواه تعداد گوسفندهای برادر تسعون یعنی 90 باشد و خواه تسعتون باشد که معلوم نیست به چه معناست!) و آن برادر میخواهد این یک گوسفند این برادر را نیز تصاحب کند. حال اینکه آن برادر دقیقاً چند گوسفند دارد، چه اهمیّتی در مفهومی که آیه می خواهد برساند، خواهد داشت؟

 

 

 سایر موارد را نیز حضرت آیت الله معرفت در کتاب التمهید، در جدولی نمایش داده اند و کاملاً روشن است که هیچ اختلاف معنایی خاصی در هیچیک از مصاحف نیست، و اکثر موارد مثل موارد اختلاف قرائتهاست که در قبل بدانها اشاره شد.



[1] زرقانی، محمد عبد العظیم‏، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العرب، بی تا، ج‏1، ص 392.

[2] سجستانى‏، ابو بکر بن ابى داود، کتاب المصاحف، قاهره، الفاروق الحدیثه للطباعه والنشر، 1423ق، ص 135.

[3] آیت الله معرفت، تاریخ قرآن، تهران، سمت، 1382ش، ص 105.

[4] آیت الله معرفت، التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسة النشر الاسلامى‏، 1415ق، ج‏1، ص 400.

نظرات 1 + ارسال نظر
اهل قم چهارشنبه 15 مرداد‌ماه سال 1393 ساعت 08:18 ب.ظ http://biabengar.blogfa.com

سلام برادر اگر کار قرآنی می کنی به وبلاگم سر بزن می تونیم با هم همکاری کنیم منم تو بحث اختلاف قرائات و تحریف کار می کنم

دوست عزیز، از دعوت شما ممنونم، ولی فعلا این وبلاگ غیر فعال است.

برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد